Navigeren – Plan van de website

HomeNuméros119LibrairieSophie Baby, Le Mythe de la Trans...

Librairie

Sophie Baby, Le Mythe de la Transition pacifique. Violence et politique en Espagne (1975-1982)

Nancy Berthier
Vertaling van Patrick De Rynck
p. 202-203
Referentie(s):

Sophie Baby, Le Mythe de la Transition pacifique. Violence et politique en Espagne (1975-1982), Madrid: Casa de Velázquez, 2012, 527 p.

Dit artikel is een vertaling van :
Sophie Baby, Le Mythe de la Transition pacifique. Violence et politique en Espagne (1975-1982) [fr]
Tekst | Citaat |

Integrale tekst

1Dit boek maakt eerst en vooral indruk door zijn omvang: 527 bladzijden, waarvan 440 dichtbedrukt. De bibliografie is indrukwekkend en de documenten in de bijlage zijn waardevol. Het gaat hier om de uitgegeven versie van een proefschrift met ongeveer de omvang van het doctorat d’État. Zoals de auteur in haar dankwoord schrijft, is de tekst het resultaat van meer dan vijftien jaar werk: ongeveer tien jaar voor het eigenlijke proefschrift dat ze in 2006 aan de universiteit Paris 1 Panthéon-Sorbonne heeft verdedigd, en zes jaar voor het redactiewerk aan het boek.

2De titel geeft het al aan: het onderzoek gaat over de politieke overgang in Spanje (kortweg la Transición) tussen de dood van dictator Francisco Franco Bahamonde in november 1975 en het jaar 1982, toen na verkiezingen in oktober de socialisten aan de macht kwamen. In die zeven jaar is er na een aftastende periode een democratische Grondwet geschreven, goedgekeurd en bij referendum (6 december 1978) aangenomen. Dat gebeurde in het kader van de monarchie onder leiding van Juan Carlos I, de opvolger van Franco. De machtsgreep van de socialisten aan het eind van de periode vestigde het nieuwe regime: voor het eerst werd het in het nieuwe democratische kader mogelijk dat er een andere meerderheid aan de macht kwam. Eind goed al goed.

3Tot aan het eind van de jaren 1990 is het overheersende discours over deze periode in de geschiedenis van Spanje dat de politieke overgang in het land op een ideale wijze is verlopen, op basis van een consensus waardoor de politieke actoren het over de essentie eens konden worden (de vestiging van een democratisch regime), en met een aantal toegevingen door de diverse betrokkenen. Een modeltransitie dus, die voor veel landen als een referentie fungeert bij het beheren van het einde van een dictatuur en wat daarna komt: de Latijns-Amerikaanse landen in de jaren tachtig en vervolgens de landen van Oost-Europa na de Val van de Berlijnse Muur. Sophie Baby heeft het echter over een ‘mythe’, een woord dat André Bazzana in dit verband als eerste heeft gebruikt. Anders gezegd: een discours dat uitentreuren wordt herhaald en uiteindelijk de status van ‘waarheid’ bereikt, ten koste van de historische werkelijkheid.

4‘De mythe van de vreedzame overgang’: dat is precies wat het onderzoek van Sophie Baby probeert te deconstrueren. Bij de verschijning van haar boek in 2012 was zij niet de eerste en dus ook niet de enige die dit deed. Fascinerend aan haar werk is de zeer overtuigende wijze van bewijsvoering en de ernst waarmee ze te werk gaat. Wat le mythe de la Transition pacifique écht beoogt, is het onder de mat schuiven van het geweld. De mythe heeft een duidelijke politieke functie omdat ze de kaart speelt van de elites die destijds voor de overgang hebben gezorgd, maar ze heeft ook een maatschappelijke functie. Sophie Baby doet precies het omgekeerde: zij haalt het politieke geweld dat in deze periode plaatsvond naar boven. In haar werk legt ze het verzonken deel van een gigantische ijsberg bloot. Methodisch, geduldig en moedig heeft de auteur wat zij samenbrengt onder de noemer ‘vormen van politiek geweld bij de overgang’ (15) geïnventariseerd, gerangschikt en geanalyseerd. Ze verzamelde een indrukwekkend – en door zijn omvang onuitgegeven – corpus van ongeveer 3 200 gewelddadige voorvallen (met meer dan 700 doden) in de periode tussen de dood van Franco en het einde van het jaar 1982. Volgens de auteur ‘vormt dit slechts een minimum’ (43). Het belang van dit corpus is ook dat het zich niet beperkt tot de ‘klassieke’ uitdrukking van politiek geweld (aanslagen), maar dat het ook acties in veel gedaanten omvat die de hele periode door een klimaat van geweld creëerden (bedreigingen, rellen, protestacties, onrust in de publieke ruimte enz.). Tot slot: Baby focust niet alleen op geweld gepleegd door vertegenwoordigers van de Staat, maar ook door de oppositie. Niets of niemand leek de spiraal te kunnen stoppen. Het canonieke beeld over het geweld, dat in deze periode ofwel als een sporadisch voorkomend fenomeen wordt bestempeld (de mislukte staatsgreep van luitenant-kolonel Tejero op 23 februari 1981), ofwel als een ‘marginale aberratie die de samenhang van de rest van Spanje juist nog meer luister bezorgt’ (6), is hier veraf.

5Na een inleidend stuk dat de contouren van de ‘vormen van politiek geweld tijdens de overgang’ schetst en een stevig epistemologisch en methodologisch kader aanreikt, bevat het werk twee grote delen. Daarin onderzoekt de auteur achtereenvolgens ‘De cyclus van het protestgeweld’ (61-234) en ‘De Staat en het geweld’ (235-420). Het volume van de onderzochte archieven is indrukwekkend, net zoals de vele bijzonder sprekende overzichtstabellen die de waargenomen fenomenen op een heldere wijze visualiseren. De helderheid van de bewijsvoering en de correcte analyses maken de lectuur van deze summa ongemeen boeiend. En hoewel het voorwerp van de studie op het eerste gezicht tot een voltooid verleden behoort, doet dit werk over de overgang in Spanje bij de lezer ook eigentijdse politieke belletjes rinkelen. De grenzen van de ‘pacifistische mythe van de transitie’ komen er duidelijk uit naar voren. De meeste herinneringen aan het politieke geweld van die periode zijn, zoals Sophie Baby in haar besluit vermeldt, ‘uit het collectieve geheugen verdwenen, vermorzeld onder het gewicht van de institutionele mythe’ (438). Toch blijft ook het gewicht van een onvoltooide transitie, die door dingen te verduisteren nog niet echt in het reine is gekomen met het Franco-regime, meer dan ooit aanwezig in een land waar de demonen van het verleden voortdurend de kop blijven opsteken. Dat bevestigt de actualiteit van het besluit van de auteur: ‘Het geweld bevindt zich, ondanks de inspanningen die worden geleverd om het uit de democratische ruimte te houden, nog steeds in het hart van de politieke activiteiten van het hedendaagse Spanje.’ (440)

Hoofding

Om dit artikel te citeren

Referentie papier

Nancy Berthier, «Sophie Baby, Le Mythe de la Transition pacifique. Violence et politique en Espagne (1975-1982)»Témoigner. Entre histoire et mémoire, 119 | 2014, 202-203.

Elektronische referentie

Nancy Berthier, «Sophie Baby, Le Mythe de la Transition pacifique. Violence et politique en Espagne (1975-1982)»Témoigner. Entre histoire et mémoire [Online], 119 | 2014, Online op 01 janvier 2016, geraadpleegd op 28 mars 2024. URL: http://journals.openedition.org/temoigner/1650; DOI: https://doi.org/10.4000/temoigner.1650

Hoofding

Nancy Berthier

Artikels van dezelfde auteur

Hoofding

Auteursrechten

The text and other elements (illustrations, imported files) are “All rights reserved”, unless otherwise stated.

Hoofding
Search OpenEdition Search

You will be redirected to OpenEdition Search