En France et en Belgique, les recherches sur la corrélation entre littérature de jeunesse et la Shoah sont rares, contrairement à l’attention phénoménale en Amérique (tout le monde connaît Maus d’Art Spiegelman) et dans d’autres pays anglophones. Pourtant, les livres pour enfants qui dépeignent la Shoah en mots et en images n’ont cessé de prendre de l’ampleur dans la France d’après-guerre et en Belgique. Alors que la critique et la recherche littéraires semblent encore balbutiantes, ce dossier montrera que l’analyse critique de ce corpus est d’une grande pertinence pour l’avenir.
In België is onderzoek naar de relatie tussen jeugdliteratuur en de Holocaust zeldzaam, in tegenstelling tot de ruime aandacht die het fenomeen in Amerika (iedereen kent immers Art Spiegelman’s Maus) en in andere Engelstalige landen genoot. Kinderboeken waarin de Holocaust in woord en beeld wordt uitgebeeld zijn in landen zoals België en Frankrijk na de oorlog nochtans steeds in aantal blijven groeien. Terwijl literaire kritiek en onderzoek nog in de kinderschoenen lijken te staan, zal dit dossier aantonen dat de kritische analyse van dit corpus van groot belang is voor de toekomst.
Depuis toujours, le bourreau fascine autant qu’il effraie. Les auteurs de crimes de masse sont des individus qui exécutent, facilitent ou ordonnent l’anéantissement d’un groupe spécifique. Le numéro 100 de Témoigner, paru en septembre 2008, s’est jadis intéressé aux bourreaux nazis. Ce dossier propose une approche historique et criminologique des autres génocides du XXe siècle.
De dader of beul heeft altijd gefascineerd en angst aangejaagd. De daders van massamisdaden zijn diegenen die de vernietiging van een specifieke groep uitvoeren, vergemakkelijken of bevelen. Nummer 100 van Getuigen: Tussen geschiedenis en herinnering, dat in september 2008 verscheen, boog zich over nazi-beulen. Dit dossier biedt de lezer een historische en criminologische benadering van andere genocides van de 20e eeuw.
Le présent dossier s’intéresse au concept de désobéissance en temps de guerre. Si le concept de désobéissance civile nous paraît familier en ces temps de contestations endémiques, il fut un temps où l’obéissance était la règle. Dans un contexte militaire, la désobéissance était fréquemment suivie de conséquences mortelles. Ce dossier se penche essentiellement sur trois faits issus de la Première Guerre mondiale et un de la Guerre d’Algérie (1954‑1962).
Dit dossier gaat over het concept van ongehoorzaamheid in oorlogstijd. Het fenomeen van burgerlijke ongehoorzaamheid klinkt misschien bekend in deze tijden van redelijk ongebreideld protest, maar er was een tijd dat gehoorzaamheid de regel was. In een militaire context werd ongehoorzaamheid vaak gevolgd door dodelijke gevolgen. In dit dossier staan drie gebeurtenissen uit de Eerste Wereldoorlog en één uit de Algerijnse oorlog (1954‑1962) centraal.
Pendant la Seconde Guerre mondiale, le régime nazi ne s’est pas seulement appliqué à détruire la « race » juive qu’il considérait comme dangereuse. Avant de mettre en œuvre la Solution finale, les nazis massacrèrent ceux qui ne correspondaient pas à leur idéologie raciale eugénique et qu’ils considéraient comme inférieurs. Dans ce dossier, nous nous intéresserons aux handicapés mentaux et physiques victimes systématiques de la folie pseudo-médicale nazie, tout au long du conflit mondial.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog wenste het naziregime niet alleen het voor haar gevaarlijke Joodse ‘ras’ te vernietigen. Alvorens deze plannen in daden om te zetten, vermoordden de nazi’s massaal zogenaamde ‘minderwaardigen’ die niet binnen hun raciaal-eugenetische ideologie en Weltanschauung pasten. Mentale en lichamelijke mindervaliden zouden gedurende het hele wereldconflict systematisch slachtoffer worden van de pseudomedische, maar moordzuchtige naziwaanzin.
Ce dossier s’intéresse à l’instrumentalisation de la musique par le monde politique dans l’entre-deux-guerres. Les cas sont nombreux et éclairent la façon dont la propagande politique s’est propagée dans la culture musicale européenne.
Dit dossier zal dieper ingaan op het gebruik en misbruik van de muziek door de politieke wereld tijdens het interbellum. Er zijn veel voorbeelden van hoe de politieke propaganda zich genesteld heeft in de Europese muziekcultuur.
L’Aktion Reinhardt vit environ 1,8 million de Juifs polonais périr dans les chambres à gaz de Bełżec, de Sobibór, de Treblinka et de Majdanek entre mars 1942 et novembre 1943. Les Juifs qui « échappèrent » aux chambres à gaz furent fusillés à Majdanek, à Trawniki et à Poniatowa les 3 et 4 novembre 1943 durant l’Aktion Erntefest. Le dossier que nous proposons fait le bilan des recherches actuelles sur l’Aktion Reinhardt, fait historique qui a connu une recrudescence d’intérêt parmi les historiens de la Shoah depuis une quinzaine d’années, grâce, entre autres, aux avancées archéologiques sur les différents sites concernés. Un long chemin a été parcouru depuis le travail pionnier d’Yithzak Arad, Belzec, Sobibor, Treblinka: the Operation Reinhard Death Camps en 1987. Le dossier met en lumière différentes perspectives pour évoquer les recherches actuelles liées à la question. Ainsi seront abordés l’effacement des traces, les perspectives sociologiques des bourreaux, l’excavation des lieux d’extermination et aussi l’historiographie la plus récente.
Tijdens Aktion Reinhardt werden van maart 1942 tot november 1943 bij benadering 1,8 miljoen Poolse Joden omgebracht in de gaskamers van Bełżec, Sobibór, Treblinka en Majdanek. De Joden die aan de gaskamers wisten te ‘ontsnappen’ werden op 3 en 4 november 1943 – tijdens Aktion Erntefest – doodgeschoten in Majdanek, Trawniki en Poniatowa.
Pour beaucoup de gens, le 8 mai 1945 et la capitulation de l’Allemagne nazie est le chapitre final de la Seconde Guerre mondiale. Or, on oublie souvent que les mois entre mai et septembre 1945 furent décisifs pour le futur du monde, car dans le Pacifique les États-Unis et l’Empire du Japon continuèrent un combat acharné jusqu’à la capitulation sans conditions de ce dernier le 2 septembre 1945, date réelle de la fin de la Seconde Guerre mondiale.
Het jaar 2020 markeert ook de 75e verjaardag van het einde van de Tweede Wereldoorlog in de Stille Oceaan of – moeten we het nog herhalen – het echte einde van de Tweede Wereldoorlog. De geschiedenis van deze oorlog is doorgaans weinig bekend bij, en wordt soms genegeerd door het grote publiek in Europa. In het beste geval zijn de filmliefhebbers bekend met fragmenten uit Amerikaanse films over dit onderwerp. De Pacifische oorlog, die ook wel de Tweede Wereldoorlog in Oost-Azië en de Grote Oceaan wordt genoemd, was het toneel van de Tweede Wereldoorlog, die zich afspeelde in Azië, de Stille Oceaan, de Indische Oceaan en Oceanië. Geografisch gezien was dit het grootste conflictgebied van de oorlog, bestaande uit de uitgestrekte Stille Oceaan, het zuidwesten van de Stille Oceaan en Zuidoost-Azië. Het omvatte ‘perifere’ conflicten zoals de Tweede Chinees-Japanse Oorlog (begonnen op 7 juli 1937) en de Sovjet-Japanse Oorlog (begonnen op 9 augustus 1945).
La réception de la Shoah est devenue, pour toute l’humanité, un lieu de questionnement et de prise de conscience. Ce dossier visera à établir et à évaluer les modalités et les enjeux de la transmission de la Shoah et à mesurer les mutations des identités et des mentalités qui en découlent. Quels ont été les regards catholiques sur le judaïsme avant et pendant la Shoah ? Quelles liturgies juives et quels rites interreligieux pour la commémoration de la Shoah en Israël et aux États-Unis ? L’évolution des mentalités dans le monde juif par rapport à la Shoah sera également exposée par l’analyse de la controverse dite de Bitburg, déclenchée par la visite du président américain, Ronald Reagan, au cimetière militaire allemand de Bitburg (RFA) en mai 1985. L’affaire du carmel d’Auschwitz (1985-1993) révèle enfin l’implication des Églises belge et française dans la résolution du conflit et constitue sans doute une étape-clé dans « l’enseignement de l’estime » de l’Église à l’égard des Juifs. Les réponses historiques qu’apporte ce dossier au questionnement sur la Shoah peuvent être déterminantes pour la survie du judaïsme et des relations entre le judaïsme et le christianisme.
De receptie van de Holocaust zet een bewustwordingsproces voor de hele mensheid in gang en spoort ons allen aan tot een kritische bevraging. In dit dossier stellen we de modaliteiten en de uitdagingen, verbonden met het doorgeven van de geschiedenis van de Holocaust voor en we evalueren ze. Daarnaast motiveren we de verschuivingen in identiteit en mentaliteit die eruit voortvloeien. Hoe zag het katholicisme het judaïsme vóór en tijdens de Holocaust? Met welke joodse en interreligieuze rituelen wordt de Holocaust in Israël en in de Verenigde Staten herdacht? De evolutie van de Joodse houding ten opzichte van de Holocaust wordt uit de doeken gedaan aan de hand van de analyse van de zogenaamde Bitburg-controverse, die ontstond door het bezoek van president Ronald Reagan aan het Duitse Soldatenfriedhof van Bitburg (Duitsland) in mei 1985. De zaak van het karmelietessenklooster van Auschwitz (1985-1993) ten slotte, toont aan hoezeer de Kerk in België en Frankrijk betrokken was bij de oplossing van het conflict en is zonder twijfel een mijlpaal binnen de “catechese van de erkenning” van de Kerk ten opzichte van de Joden. De geschiedkundige antwoorden van dit dossier op de vraagstelling met betrekking tot de Holocaust kunnen bepalend zijn voor het voortbestaan van het judaïsme en de betrekkingen tussen judaïsme en christendom.
Depuis quelques décennies, l’idée a fait son chemin que les victimes des crimes de masse méritent reconnaissance. Celle-ci est devenue une catégorie incontournable de notre culture mémorielle. Ce dossier entend faire le point sur cette question en parcourant le large spectre de mesures garantissant la reconnaissance, de la simple remémoration aux interventions ciblées de la justice, rappelant au passage l’importance croissante de la victime dans la justice pénale internationale. Il revient sur les aspects problématiques de la reconnaissance lorsque celle-ci engendre une concurrence des victimes.
De voorbije decennia heeft de opvatting postgevat dat de slachtoffers van massamoorden onze erkenning verdienen. Ze zijn niet meer weg te denken uit onze herdenkingscultuur. Dit dossier geeft een stand van zaken en werpt een blik op het ruime spectrum aan maatregelen die een blijvende erkenning moeten waarborgen. Er zijn de eenvoudige herdenkingsmomenten, maar ook en vooral de doelgerichte juridische acties binnen de strafrechtspraak op internationaal niveau die de slachtoffers van gewelddaden voor het voetlicht brengen. Er is andermaal aandacht voor de diverse aspecten van de problematiek van de erkenning, vooral daar waar een vorm van rivaliteit tussen de slachtoffers ontstaat. Tot slot belicht het dossier de transgenerationele dimensie. Diverse thema’s maken het voorwerp uit van concrete onderzoeksdomeinen. In dit dossier komen onder andere de genocide op de Tutsi in Rwanda en de aandacht voor de slachtoffers van massamoorden in de cinematografie aan bod.
Kwibuka [Souviens-toi]. Avril 1994. Des images de corps mutilés sont projetées sur les écrans européens, elles proviennent du Rwanda. 25 ans après, nous nous souvenons.
April 1994. Op de televisieschermen in Europa worden beelden getoond van verminkte lichamen in Rwanda. 25 jaar later willen wij herdenken.