Navigation – Plan du site

AccueilNuméros119LibrairiePeter Longerich, Goebbels, een bi...

Librairie

Peter Longerich, Goebbels, een biografie

Jean-François Forges
Traduction de Gorik de Henau
p. 192-193
Référence(s) :

Peter Longerich, Goebbels, een biografie, Amsterdam: De Bezige Bij, 2012, 736 p.

Cet article est une traduction de :
Peter Longerich, Goebbels [fr]

Texte intégral

‘Wij Duitsers weten misschien niet hoe we moeten leven. Maar in het sterven zijn we buitengewoon.’ Goebbels, 1933.

1De veelschrijver Goebbels begon te schrijven toen hij zich als narcistische adolescent Schiller waande. In 1924 noemt hij zich een ‘Duits communist’ en heel zijn leven zal hij zich voor een socialist houden, terwijl hij tegelijk, na een paar snel vergeten aarzelingen, de voordelen van de macht aanvaardt: auto’s, paleizen, schepen. Hij is hevig gekant tegen het christendom en verwacht dat de priesters zullen worden uitgeroeid  het scheelt trouwens niet veel of hij vindt ‘de nationaalsocialisten de enige echte christenen’. Maar hij is zich bewust van de kracht van de kerken en huwt volgens religieus gebruik, betaalt kerkbelasting en verzet zich tegen Adolf Wagner, de Gauleiter van München-Oberbayern, die het kruisbeeld van de schoolmuren wil laten halen. Maar de overtuigingen van Goebbels doen er niet toe. Hij is bereid om ze op te geven om de persoon te behagen aan wie hij zijn leven wenst te wijden. Goebbels is volledig in de ban van Hitler. Zijn ontmoeting met de man die hij met Christus vergelijkt, is een goddelijk teken. Voor hem vat hij een uitdrukkelijk religieuze, ja zelfs amoureuze passie op. Hitler maakt gebruik van die afhankelijkheid: hij komt tussen in Goebbels’ privéleven en geeft hem raad over de vraag of hij moet trouwen en of hij al dan niet moet scheiden. De relatie tussen Hitler en Magda, de vrouw van zijn minister van ‘volksopvoeding en propaganda’, is bijzonder dubbelzinnig en als Longerich het heeft over de bezoeken die Goebbels’ vrouw in haar eentje aan de Kanselarij brengt, spreekt hij zelfs van een ‘mariage à trois’. Hoe dan ook is Hitler kind aan huis bij de heer en mevrouw Goebbels, zijn vertrouwelingen. Als Goebbels ‘ongelukkig genoeg’ als eerste kind een dochter krijgt, troost Hitler hem: ‘Een jongen had het niet kunnen hebben om met zijn vader te worden vergeleken.’ Maar Hitler zal van het meisje houden ‘als van zijn eigen kind’.

2Ondanks die nabijheid van Goebbels bij zijn Führer neemt die laatste geen enkele grote politieke beslissing in overleg met hem. Vanaf de machtsgreep wordt hij bijna altijd voor de voldongen feiten geplaatst, maar moet er wel de gepaste propaganda over voeren. Hij wordt ver gehouden van de beslissingen over een Spaanse interventie. Hij wordt niet verwittigd van de aanval tegen Polen en al evenmin van die tegen de Sovjet-Unie, waardoor hij volledig verrast is, en hij zou laattijdig zijn ingelicht over het begin van het euthanasiebeleid. Hij wordt niet geïnformeerd over het einde van de slag om Koersk en Hitler doet er lang over om hem de waarheid te vertellen over de landing in Normandië. En de Führer is zelfs niet overtuigd van Goebbels’ concept van de ‘totale oorlog’. Toch mogen we er, op basis van diens notitieboekjes, volgens Longerich van uitgaan dat Goebbels op de hoogte is van de slachtingen die van in het begin van de oorlog in het oosten plaatsvinden.

3In elk geval slaagt hij er, ondanks zijn pogingen om alles te controleren en zijn persoonlijke verhouding met de Führer, nooit in om zich op te werpen als de enige baas aangaande opvoeding en propaganda. Otto Dietrich is het hoofd van de persdienst, nochtans een essentieel propagandaonderdeel. Goebbels is evenmin chef van de dienst buitenlandse propaganda, die valt onder de bevoegdheden van Joachim von Ribbentrop, de minister van Buitenlandse Zaken. En bij het uiteenzetten van de doctrine van het nationaalsocialisme tot lering van de massa’s moet hij rekening houden met de invloed van Alfred Rosenberg.

4In zijn boek over Himmler had Longerich in een korte paragraaf gesteld dat de Reichsführer niet zeer hoog zou zijn gerangschikt als men de ‘raciale criteria’ van de SS op hem had toegepast. Van Goebbels, een van die mannen die de waarde van anderen alleen bepaalden op basis van hun uiterlijk, hun gestalte, de vorm van hun schedel en de kleur van hun haar, vermeldt Longerich alleen zijn ‘tengere gestalte’. Je begrijpt meteen waarom Goebbels het niet kon vinden met Rosenberg, die de lof zong van de grote, blonde, noordse langhoofden.

5Hij mag dan zelf niet tot fysiek geweld in staat zijn, hij heeft wel talent voor het geweld van het woord. Hij is vaak te zien tijdens processen, in de Reichstag of in het Pruisische parlement, waar hij schreeuwt en tot geweld aanspoort. Hij zet aan tot de ‘totale oorlog’ en steunt het lynchen van geallieerde piloten die op het grondgebied van het Reich worden neergeschoten. En vooral hij, meer nog dan Hitler zelf, zet aan tot geweld tegen de Joden, van de Kristalnacht tot de deportaties. Hij wil de Joden een kenteken geven en is geobsedeerd door het idee dat alle Joden uit Berlijn moeten vertrekken. Hij vindt dat ze als oorlogshitsers ‘op de een of andere manier’ moeten worden uitgeroeid. Hun ‘lot is hard maar verdiend’, zelfs al is hun straf ‘barbaars’. Op 10 oktober 1941 heeft hij het in een toespraak over ‘de vernietiging van de Joden’. Maar hij begrijpt ook dat de nationaalsocialisten ‘hun schepen hebben verbrand’ en dat de medewerking van de Hongaren aan de anti-Joodse nazipolitiek het voor hen onmogelijk maakt om terug te krabbelen en hen met het lot van het Reich verbindt.

6De passages die Longerich wijdt aan de cinema, het krachtigste propagandamiddel, ontgoochelen. Hij laat zien dat Goebbels vrij welwillend staat tegenover Fritz Lang, maar spreekt zijn twijfels uit over het algemeen aanvaarde verslag dat Lang over zijn ontmoeting met Goebbels uitbrengt. Die laatste kan het niet vinden met Leni Riefenstahl. Hij vindt haar te warrig en, hoe kan het ook anders, hysterisch. Hij geeft toe dat ze talent heeft, maar ‘Was het maar een man!’ Dus wordt Triumph des Willens gefinancierd door de partij en niet door het ministerie van Propaganda. Longerich had er kunnen aan toevoegen dat Bormann, met geld van Hitler, de film Tiefland financiert, waarin Leni Riefenstahl een zigeunerdanseres speelt.

7Maar in het algemeen erkent Goebbels het falen van de nationaalsocialistische cultuurpolitiek. ‘De films zijn slecht’ en hij geeft ook toe dat de kunst en literatuur ondermaats zijn.

8Goebbels is er zich van bewust dat de Berlijners onrustig worden door het oorlogsrisico en hij merkt dat de bevolking negatief reageert op de deportaties. Toch beoordeelt hij minder goed dan de SD (Sicherheitsdienst) hoezeer de Duitse opinie verslechtert over de wending die de oorlog neemt, in het bijzonder de luchtbombardementen. Het imago van Hitler gaat er in zijn eigen land op achteruit, terwijl heel Goebbels’ propaganda berustte op het benutten van diens charme. Ondanks de talrijke bezoeken die Goebbels, in tegenstelling tot Hitler, aan de vernielde steden aflegt  waarbij Longerich systematisch het aantal doden vermeldt – slaagt hij er niet in om de opinie te doen omslaan ten voordele van het nationaalsocialisme en de figuur van Hitler. Longerich betwist het imago van Goebbels als een ‘virtuoos’ van de propaganda.

9Het boek van Longerich is een helder, feitelijk en chronologisch werk over de geschiedenis van het nationaalsocialisme, opgedeeld in vrij korte en gemakkelijk leesbare hoofdstukken. De uitgever had het al nuttig geacht om Longerichs biografie van Himmler te presenteren door middel van een reclameslogan op de eerste pagina: ‘hoe een gewone man elke dag meer monster werd’. Voor de biografie van Goebbels is het citaat ‘de definitieve biografie’ van Die Welt bijzonder ongeschikt, want het woord ‘definitief’ maakt geen deel uit van het geschiedkundige taalgebruik. Door de publicatie van Himmler in pocketformaat zijn deze bezwaren gelukkig niet van toepassing.

Haut de page

Pour citer cet article

Référence papier

Jean-François Forges, « Peter Longerich, Goebbels, een biografie »Témoigner. Entre histoire et mémoire, 119 | 2014, 192-193.

Référence électronique

Jean-François Forges, « Peter Longerich, Goebbels, een biografie »Témoigner. Entre histoire et mémoire [En ligne], 119 | 2014, mis en ligne le 01 janvier 2016, consulté le 28 mars 2024. URL : http://journals.openedition.org/temoigner/1623 ; DOI : https://doi.org/10.4000/temoigner.1623

Haut de page

Auteur

Jean-François Forges

Articles du même auteur

Haut de page

Droits d’auteur

Le texte et les autres éléments (illustrations, fichiers annexes importés), sont « Tous droits réservés », sauf mention contraire.

Haut de page
Rechercher dans OpenEdition Search

Vous allez être redirigé vers OpenEdition Search